Біржан мен Сара айтысы

Ақтөбе қаласы, № 26 орта мектебінің қазақ тілі пәнінің мұғаімі

Қонысбаева Мейрамгул Аралбайқызы
Сабақтың тақырыбы: "Біржан мен Сара айтысы".  9-класс.
Сабақтың мақсаты: білімдік — айтыс туралы ойларын тереңдету, "Біржан мен Сара" айтысын сын тұрғысынан бағалай білуге үйрету, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа деген ынталарын арттыру, айтыстағы бейнелі сөздерге көңілдерін аудару, білімдерін кеңейту;
дамытушылық — оқушылардың "Біржан мен Сара" айтысы туралы білімдерін шығармашылыққа, зерттеушілікке ұштастыру, жинақтау, асыл сөз айшықтары арқылы ойлау қабілетін, тіл байлығын молайту;
тәрбиелік — сөз өнерінің биік шыңы айтыстың ерекшеліктерін таныта отырып, өнер алды қызыл тіліміз арқылы шешендікке, ізеттілікке, адамгершілікке, имандылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: білімді жинақтау, қорытындылау.     
Сабақтың әдісі: оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту.
Сабақтың көрнекілігі:
1. Біржан — бұрынғы-соңғы қазақтың сал-сері ақындарының ағасы, ұстазы, жанашыр өнерпазы. Өнер дамыған сайын Біржан мұрасы мәңгі бірге жасамақ. (Есмағамбет Ысмайылов)
2."Біржан мен Сара" айтысы өзінің құрылысы жағынан болсын, көркемдігі жағынан болсын, қазақтың ақындар айтысының ішіндегі ең үздігі.  (Сәбит Мұқанов).
3. "Біржан мен Сара" операсынан көріністер.
4. "Қазақ әдебиеті" газеті. "Айтыс"қосымшасы.
5. Интерактивті тақта
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі.
Ой шақыру.
1. Айтыстың қандай түрлері бар?
2. Ақындар айтысының өзіне тән ерекшеліктері.
3. Айтыстың адам тәрбиелеудегі рөлі.
4. Біржан мен Сара туралы не білесіңдер?
5. Біржан мен Сара айтысының негізгі өзегі.
6. Айтыстағы Біржан мен Сара сипаттары.
7. Айтыстың көркемдік ерекшелігі.

Топтастыру.
                 әнші                            сал                          сазгер

ақын                                             Біржан                       замана бұлбұл
үздік  айтыскер
                             талант иесі                       ақын

 

             ақын                      шешен                айтыскер ақын
         әнші                        Сара                     сұлу
           
            үздік                                                                  замана
        талант иесі                                                           бұлбұлы
                                              феодалдық
                                    заман құрбаны

       

                 қыз бен жігіт                                                       ақындар

                 салт айтыс                                                                бәдік
                                                       АЙТЫС
                 жұмбақ айтыс                                                        жар-жар
                 өлі мен  тірінің                                    жануарлар мен                                                                                                
                                                                             адамның айтысы
                                                                                                     

Біржан өзі
туралы

Қырандай аспандағы желді күнгі
Болжаған жер шаршысын майталманмын
Жел қобыз, жез тағалы еңіреумін
Айнымас қанды балақ ақиықпын
Ұшырған тәрбиелеп ақ тұйғынмын
Сайраған  орта жүздің бұлбұлымын

қырандай
майталманмын
жел қабыз,
жез тағалы
ақиықпын
ақ тұйғынмын
бұлбұлымын

сөзге шешен, тапқырлығы, өнері биік екендігі

Сара өзі
туралы

Болғанда аузым сағат, ернім қақпақ
Кірі жоқ 30 тісім меруерттей
Қамыстытерең көлдің сұқсырымын.
Тал бойым жолбарыстың жүрегіндей

аузым сағат-
ернім қақпақ
меруерттей
сұқсырымын
жүрегіндей

Сұлу келбеті,
әдемілігі

Сара Біржан
туралы

Ежелден сен белгілі желді көрік
Таң қалдым сәулетіңді сенің көріп

желді көрік

өнері мен сымбаты

Біржан Сара туралы

Тас түлек тұрымтайдай екі көзің
Шіркін-ай, мұндай жүйрік туармысың
Сөйлейсің алтындай қып сөздің жезін
Майысқан сешіз қырлы жүйрік-ақсың,
Айбатың әлемге айқын ай бедерлі

тұрымтайдай
жүйрік
алтындай
ай бедерлі

шешендігі,
сөзге шеберлігі,
еліне қадірлі
екендігі

 

Түсініктеме күнделігі.
"Біржан мен Сара" айтысы бойынша сөздік жұмысы.
1. Көрік — зат есім. Екі жағы қатарланып көлбей созылған, көмірді жандыру үшін жел үрлеп тұратын аспап. Көрік — сөздің екінші мағынасы бет-әлпетінің ажары, жүздің нұры, зат есім.
2. Жамбы — зат есім. Әр түрлі формада жасалатын күміс.
3. Тұл — жетім жесір, бақытсыз, жалғыз қалу.
4. Делбе — арбаға жегілген малды бұрып жүргізіп отыратын  қайыстан, жіппен істелген бау, бас жіп.
5. Дүлдүл. 1. Ерекше жүйрік жылқы, айтулы тұлпар ат.
                   2. Ділмар, шешен, үздік.
6. Зауал.     1. Түс кезі, түс мезгілі
                    2. Күн батар кез, кешкілік, ымырт,іңір.
                    3. Зауал шақ — егде тартқан, қартайған кез.
7. Кісәпір.  1. Қалтаға түсетін ұры.
                    2. Арам ниетті қу, сұм, залым.
8. Аузын айға білеу.    1. Қаһар, айбат, батыл қайрат көрсету.
                                       2. Тісін қайрау, кектену.
9. Асылдың сынығы,
    Шұғаның қиығы.          Жақсы адамның ұрпағы.
10. Делбесі қозды — арқасы қозды, желікті, шабыттанды.
11. Тақиясына тар келмеу — менсінбеу, азырқанып отырған, менсінбей отырған адамға айтылады.
12. Іші ит жыртқандай — іші удай ашу, әлем-жәлем болу, күйініш, өкініш аралас сезім.
13. Ел аузындағы адам- мақтаулы, жұрт қалаған кісі, атақ-даңқы жұртқа тараған кісі.
14. Мәшһүр — атақты, белгілі, әйгілі.

Концептуалдық кесте.

Кейіпкер-лер

өмірге қызығушылығы

Адамгершілік қасиеті

Кейіпкерлерге берілетін баға

1. Біржан

 

2. Сара

Жоғары. Ақын сазгер, домбырашы, сөзге шебер, замана бұлбұлы.

Жоғары. Басы бос емес, теңдікке ұмтылған жан, сұлу, ақын.

Жоғары

 

Жоғары

Жоғары

 

Жоғары

       
 INSERT. Түртіп алу жүйесі.

V
Білетіні

—
Білгеніме сәйкес келмейтіні

+
Мен үшін жаңалық

?
Таңқалдырады

"Біржан мен Сара" айтысының болғандығын

Біржанның Сараның басына бостандың әперетіні

Көркем тілі, үздік теңеу, метафора

Біржан мен Сара тулы тереңірек білгім келеді. Себебі: екеуі де қайталанбас үздік өнер иелері.

Ой толғаныс.
1. Венн диаграммасы.
2. Біржан мен Сара айтысы және осы күнгі айтыстар.

 Біржан мен Сара айтысы

1. Әйел бостандығы, феодалдық салтқа қарсы шықты.
2. Ру мәселелері төңірегінде.
3. Үздік теңеу, көркем метафора, эпитеттерге бай.
4. Шешендік сөздер көп.

    Ұқсас

1. Көркемдік ерекшеліктері, сөз шеберліктері.
2. Інжу маржан өз өнері.
3. Айтыс — сөз барымтасы, өнер жарысы.
4. Айтыс — қазақ сөз өнерінің үздік үлгісі.

Осы күнгі айтыстар
1. Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті арасындағы жаңа түр.
2. Бүгінгі күн талабы, уақыт тынысы.
3. Негізгі тартыс халыққа ортақ әләуметтік мәселелер.
4. Егемендіктің құдіретін жырға қосу.
5. Шебер өрілген сөз кестелері. 

Ой толғаныс, зерттеу.
1.  М.Қосымбаев " Айтыс туралы айтыс" ғылыми еңбегі.
2. М.Әуезов, М.Ғабдуллин, Қ.Жұмалиев, С.Мұқанов, т.б. зерттеу еңбектері бойынша. 
3. "Қазақ әдебиеті" газеті. "Айтыс" қосымшасы.

        Оқушылар "Айтыс", "Біржан мен Сара" айтысы туралы айтылған ғалымдардың пікірі мен ойларын ортаға салады.

                 Еркін жауап.
        1.Оқушылар "Біржан мен Сара" айтысынан жаттаған үзінділерін мәнерлеп оқиды.
        2. "Біржан — Сара" айтысын әуенімен айтып көріністер көрсетеді.  
        3. "Біржан — Сара" операсы туралы өз түсінгендерін ортаға салады.

Тест интервью.

Біржанның өзіне тән ерекшеліктері

Өткір тілді, сөзге шешен, терең ойлы, ақын, сазгер, әнші. 

Сараның өзіне тән ерекшеліктері

Сұлу, ақын, өзін бағалай біледі, діннен хабары бар.

Біржан бейнесі өзіңе ұнады ма, жоқ па? Неліктен?

 

Сараның бейнесі ұнады ма, жоқ па?

 

Сара, Біржан бейнелері арқылы өзіңнің болашаққа түйген түйінің.

 

Осы күнгі айтыстардан қандай тәлім-тәрбие алдың?

 

                                                                                                              
Сэнкуэй.  Бес жолдан тұратын қорытынды.

1. Зат есім. айтыс.
2. Сын есім. Зат есім. Киелі өнер.
3. Етістік. Толғанады, тебіренеді, айтысады.
4. Сезіну. Айтыс — ұлттық киелі өнер.
5. Синоним. Ақындар айтысы — ұлттық өнер падишасы.

1. Зат есім. Біржан.
2. Сын есім. Асқақ, үздік,  талантты.
3. Етістік. Айтысады, қанаттанады, жеңеді.
4. Сезіну. Біржан — жүрегімен тебіренген айтыс ақыны.
5. Синоним. Бұлбұл, жезтаңдай ақын, сал-сері, күміс көмей.

ІУ. Сабақты қорытындылау.
Оқушылардың білімін бағалау.
Үйге тапсырма. "Айтыс — киелі өнер" тақырыбына шығарма.

Добавить комментарий

Мемлекетіміз туралы нені білуіміз керек?

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АҚТӨБЕ ҚАЛАСЫ

№26 ОРТА МЕКТЕП

 

 

Тақырыбы:

 

«Мемлекетіміз туралы нені білуіміз керек?»

(Ауызша сабақ-1)

 

 

 

 

 

 

Өткізген: Қонысбаева М.А

                               5 «в» сынып

                           14.12.12ж

 

 

2012-2013 оқу жылы

 

Сабақтың тақырыбы:   Мемлекетіміз туралы нені білуіміз керек?

Мақсаты: Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі, оның мәртебесі туралы түсінік беру, ұғындыру;

Міндеті: Білімділік: Тіл туралы заңның тараулары мен ондағы мемлекеттік тілдің рөлімен таныстыру;

                Дамытушылық: Балалардың ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту, сөздік қорлары мен тілдерін байыту;

                 Тәрбиелік:  Балаларды елін, жерін , Отанын қорғауға, қадірлеп,қастерлей білуге баулу, тәрбиелеу;

Түрі: Ауызша сабақ-1 (БжС)

Сабақтың құрылымы:

1.ЖСҚ(жалпы сөздік қор)-5 минут.Соңғы екі тақырып бойынша балалар білетін сөздерін дәптерлеріне жазады.

2.Жаңа сөздер – тақырыпқа байланысты 7 жаңа сөз тақтаға жасырылады, балалар 30 секунд ішінде оқып естерінде сақтап қалулары керек. Содан кейін 1 минут ішінде дәптерлеріне жазып шығады.

3.Мәтінмен жұмыс-6 минут. Балалар мәтінді өздері оқып, танысады.Кейін оларға мәтін бойынша сұрақтар қойылады.

4.СТО(сын тұрғысынан ойлау сұрақтары)- мәтін бойынша балаларға сұрақтар қойылады, олар толық жауап берулері керек.  

5.ҚҚС (қарама-қарсы сұрақтар) – мәтін бойынша балаларға сұрақтар қойылады, олар «иә»немесе  «жоқ»  деп жауап берулері керек.

6.ТСҚ(тақырыптық сөздік қор)—  5минут.Жаңа өтілген тақырып бойынша  дәптерлеріне сөздер жазады.      

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру: 1. Сәлемдесу

                             2.Сабақ мақсатын хабарлау.

   Сабақтың құрылымы:

1.ЖСҚ(жалпы сөздік қор)-5 минут.Соңғы екі тақырып бойынша балалар білетін сөздерін дәптерлеріне жазады.

2.Жаңа сөздер:

1.қатынас

2.дамыту

3.құқық

4.ереже

5.нұсқау

6.еркін

7.оқыту

3.Мәтінмен жұмыс-6 минут. Балалар мәтінді өздері оқып, танысады.Кейін оларға мәтін бойынша сұрақтар қойылады.

4.СТО(сын тұрғысынан ойлау сұрақтары)

1.Қазақстан қандай мемлекет?

2.Тіл туралы Заң қашан қабылданды?

3.Қазақстан халықтарының тілдерін дамыту стратегиясы неше мақсаттан тұрады?

4.1999-2000жылдары жексенбілік мектептерде неше тіл ана тіл ретінде оқытылды?(14)

5.Қазақстанда тұратын ірбір азамат нені білуі керек?

6.Республика азаматтары тілдерді еркін қолдануларына құқы бар деп қай бапта айтылған?(6)

7.Екінші рет Ата Заң қай жылы қабылданды? (1995)

8.22-қыркүйек қандай мереке?

9.Тудың авторы кім?(Ш.Н)

10.Қазақстан шығысында қай елмен шектеседі?(қытай)

11.Бірінші рет тіл туралы заң қашан қабылданды?(1989)

12.Жаңа әнұран қай жылы қабылданды? (2006)

13.Ата Заң неше тараудан тұрады?(9)

14.Мемлекеттік тілді толық меңгеру үшін не істеу керек?

15.Қ.Р-ның мемлекеттік тілі?

5.ҚҚС (қарама-қарсы сұрақтар)

1.Қазақстан көп ұлтты мемлекет пе?

2.Қазақстанның мемлекеттік тілі орыс тілі ме?

3.Қазақстан Еуразия құрлығында орналасқан ба?

4.Ата Заң 2006 жылы қабылданды ма?

5.Шәкен Ниязбеков елтаңбаның авторы ма?

6.1999-2000жексенбілік мектептерде 15 тіл ана тілі ретінде оқытылды ма?

7.Ата Заң 98 баптан тұрады ма?

8.Қазақстан халықтарының тілдерін дамыту стратегиясы 4 мақсаттан тұрады ма?

9.Еліміз 1992 жылы тәуелсіздік алды ма?

10.Тіл туралы заң бірінші рет 1988 жылы қабылданды ма?

11.25-қыркүйек   Қазақстан халықтарының тілдері күні ме?

12.Мемлекеттік рәміздерді1993 жылы қабылдады ма?

13.Қазақстан кішкентай мемлекет пе?

14.Елбасымыз қай рәміздің авторы?

15.Қазақстан Республикасында азаматтар тілді еркін таңдауға құқылы ма?

6.ТСҚ(тақырыптық сөздік қор)—  5минут.Жаңа өтілген тақырып бойынша  дәптерлеріне сөздер жазады.   

Үйге тапсырма: Қ.Р-сы деген тақырыпқа диалог құрастыру 

Бағалау:    Балаларды бағалау

                  

 

 

 

Мемлекетіміз нені білуіміз керек?

 

Қазақстан Республикасы Еуразия құрлығындағы мемлекет.Құрлықтың орталық бөлігінде орналасқан. Еліміз тәуелсіздік алғанша басынан көптеген қиыншылықтарды өткізді. Соның ақырғысы- 1986жылы желтоқсан айында болған Алматы көтерілісі. Осыдан кейін  еліміз 1991 жылы өзінің тәуелсіздігін алды.1992 жылы мемлекеттік рәміздерді қабылдады.Олар мемлекеттік елтаңба, әнұран, ту. Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков және Шота Уәлиханов. Мемлекеттік тудың авторы Шәкен Ниязбеков. Ал, әнұранның авторлары Жұмекен Нәжімеденов, Шәмші Қалдаяқов және қазіргі тәуелсіз кезеңге лайықтап өңдеген Нұрсұлтан Назарбаев.Жаңа әнұран 2006 жылы қабылданды.Тәуелсіздік алғаннан бері еліміздің Ата Заңы екі рет қабылданды. Екінші рет 1995 жылы Ел Конституциясы қабылданды. Ол 9 бөлімнен, 98 баптан тұрады.Онда азаматтардың бостандықтары мен құқықтары қаралған. Қазақстан әрі бай, әрі көп ұлтты егемен ел.Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі-қазақ тілі. Тіл туралы заң бірінші рет 1989 жылы 22-қыркүйекте қабылданды. Кейін 1992 жылы қайтадан өзгертіліп, өңделіп шықты. Содан бері 22-қыркүйек Қазақстан халықтарының тілдері күні ретінде тойланып келеді.Қазақстан халықтарының тілдерін дамыту сртатегиясы негізгі 3 мақсатты айқындайды:мемлекеттік тілдің қызметін нығайту, орыс тілінің жалпы қызметін сақтау, этникалық топтардың тілдерін дамыту.Ана тілі мен мәдениетін дамыту мақсатында елімізде ана тілін оқытудың жексенбілік мектептері құрылған.1999-2000оқу жылынды жексенбілік мектептерде 14 тіл ана тілі ретінде оқытылды, олар-корей, украйн,неміс, түрік, шешен, ұйғыр, әзірбайжан,дүнген тілдері.Жексенбілік мектептерге арнап үлгі-ереже әзірленген.Оқытудың мұндай түрі өзін жақсы жағынан көрсетіп үлгерді және келешегі де бар.Тіл туралы заңның 6-бабында былай деп жазылған: «Қазақстан Республикасы азаматының ана тілін қолдануына,қарым-қатынас,тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдауына құқы бар».

Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін оқып-үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызу жөнінде қамқорлық жасайды.Ұлттық топтар жинақы тұратын жерлерде іс- шаралар өткізілген кезде олардың тілдері пайдаланылуы мүмкін.

         Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі-қазақ тілі. Сондықтан да Қазақстан Республикасында тұратын әрбір азамат мемлекеттік тілді білу, сыйлау, қадірлей білу керек.Қазірдің өзінде Қазақстанда 130-дан астам ұлт пен қлыстар тату-тәтті өмір сүріп жатыр.

Добавить комментарий