Ш.Қ.О
Семей қаласы
«Қайрат Рысқұлбеков атындағы
№ 33 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ мектеп директоры
Жансұлтанов Серік Ғабдоллаұлы
Қазіргі заман ағымына, өмір талабына сай егеменді еліміздің
Мектепте болашақ ұрпақ қандай білім алып, тәрбиеленсе, еліміздің
Бұл тұрғыда мектептің негізгі міндеттері баланың жеке басының
Қазіргі мектептерде азамат етіп тәрбиелеуді, сонымен қатар білімді,
Елдегі экономикалық хал- ахуал күрделілігіне қарамастан балаларға білім
Қазақстандық демократиялық қоғамның құрылуы және республикасының әлемдік білім
Бүгінгі таңда әр пәннің оқытылуы баланың жан- жақты
Мектеп – бұл оқушы тұлғасы мен санасының дамуы
Оқушыларды шығармашылыққа баулу сонымен бірге оның бойындағы
Мектеп оқушысының бойында жасырып жатқан қасиеттерінің бірі, өмір
Осыған орай, мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеті тақырыптың
Зерттеу нысанасы: мектеп оқу Оқушылардың шығармашылық қабілетін педагогикалық тұрғыдан сипаттау «Шығармашылық әрекет дегеніміз – адамның қандай бір жасаған
Ал, осындай шығармашылық оқушы бойында қай түрде кездеседі?
Оқушылардың жас ерекшеліктері мен психологиялық ерекшеліктері оларда әр
Барлық шығармашылықтың ішінде әдеби, сөз шығармашылығы мектеп жасындағы
Көптеген бақылаулар мен зерттеулер көрсетіп отырғандай, барлық бала
Басқаша даму фазасына өткен баланың өзі де өзгереді,
Сурет салу әрбір бала үшін өтілген этап, енді
«Сөз шығармашылығы – дейді профессор И.С. Соловьев –Б.Б. Блонский, яғни қиын тапсырма беру , оныМіне, дәл осы жағдай бала ауызша сөзден жазбаша
Сонымен қатар, оқушылардың жазбаша тілге көшуінің ауыр тиюі
Әсіресе, бұл жағдайлар оқушыларға мектепте тақырыптар бергенде кездеседі.
«Тілді оқытудағы мұғалімнің басты шеберлігі» — деп
Сондықтан оқушының шығармашылық қабілетін дамытуда алынған оқушының тақырыпты
Сонымен, педагог Б.Б. Блонский балаларға жақын, таныс әдеби
Ал, орыстың танымал жазушысы Л.Н.Толстой өзінің жеке тәжірибесінен
Осы үшін, осы мақсатқа жету үшін келесі әдіс-
әр түрлі және кең мағыналы тақырыптарды ұсындым;
оқушыларға шығарманың үлгілерін көрсету;
ең маңыздысы оқушы шығармаларын қараған кезде, еш уақытташығармашылық қиындығы оның көлемі мен мазмұнында емес, оны Бұл көзқарасты немесе пікірді қазіргі таңда алып қарасақ,
Біздің пікірімізше , оқушыға дайын материал мен механизм
Эмоционалды өзгерістер, ең алдымен оқушылардың сурет салу шығармашылығынан
«Баланың санасының дамуы, — дейді И.В. Вахтеров –
Сондықтан да балалардың жазбаша тілге ауысуы өте ауыр
Оқушы шығармашылығына көңіл бөлсек, мынандай сұрақ тууы мүмкін.
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың психологиялық ерекшелігі
Оқушылардың шығармашылық қабілетінің психологиялық сипатын анықтап алу үшін,
Қабілет дегеніміз не? Бұл сұраққа жауап беру үшін
«Қабілет – индивидуальды – жеке – бастық ерекшеліктер,
«Қабілеттілік — – индивидуальды психологиялық ерекшеліктер, қандай да
Көптеген қабілетті зерттеген авторлар , үш негізгі
Адамның жасаған іс-әрекеті қанша кеңейіп, қанша жан- жақты
«Қабілет» түсінігі қандайда бір нақты тарихи іс-әрекетке байланысты
Қабілет ті адамның жоғары жетістігі, оның жүйкелік- психикалық
Адамның қабілеті қайдан алынады? Олар туа пайда бола
Әрине, қазіргі психология мен педагогика адамның қабілетінің тұқым
Сонымен қатар, қазіргі психологтардың кейбіреулері тұқым қуалаушылық қасиеттердің
Қасиеттер дегеніміз – қабілеттің табиғи сілтемелері және
Танымал психолог А.В.Петровский қасиетті дәнмен теңестіреді, сондықтан оған
Әрбір қабілеттің түпкі қасиеті болады деу әрине теріс
Енді, оқушылар жайлы сөз болып отырғандықтан, оқушылар қабілетін
Кейбір оқушылардың ойлауы тез, кейбіреуінің – техникалық бейнелеуі
Кез- келген әрекеттің жетістігі қабілеттің үйлесімділігіне байланысты. И.П.Павлов
Оқушылардың көркемдік типі қабылдау мен есте сақтаудың ашықтылығымен,
Ойлау қабілеті бар типтегі оқушылар логикалық құрастыруға,
Аталған типтерге кеңінен тоқталсақ, көркемдік қабілеті бар бала
Көптеген адамдар саны осы екі типтің ортасында тұрады.
Сонымен, адамның жеке қабілеттері олардың іс- әрекеттерінің жетістігінің
Жалпы қабілеттер – бұл бірнеше әрекет түрін бірдей
Арнайы қабілеттер тек бір ғана әрекетке арналады: музыкалық,
Оқушылардың қабілетін дамыту үшін меңгеру қажет, содан соң
Міне, сондықтан мұғалім бір оқушының айтқан жауабына қанағаттанады,
Қандай оқушы қабілетті? Әрине, оқуда үнемі алдыда жүретін
Сонымен қатар, кез- келген әрекеттегі қабілеттің жетістігі жеке
Қабілеттің қалыптасуы мен дамуы үшін белсенді – іс-
Қабілет, ең алдымен белсенді жағымды қарым- қатынасқа, яғни
Қабілетті көрсету үлкен еңбекпен жүзеге асады. Бұған көптеген
Оқушы қабілетінің дамуына оқушының жас ерекшелігін білу мен
Мектеп жасы — бала өміріндегі атаулы кезеңнің
Сонымен, оқушы қабілетін дамытуда оның өзінің белсенділігі маңызды
Оқушы қабілетінің дамуына «оңды» әрекет етуі үшін ,
Біріншіден, кез- келген ересектер тарапынан қолдау тауып, үнемі
Екіншіден, кез- келген әрекет шығармашылық сипатта болғаны абзал.
Үшіншіден, оқушы әрекетін белгілі бір алдына мақсат қою
Тамаша психолог Л.С. Выготский пайымдауынша ,оқыту мен тәрбиелеу
Күнделікті өмір оқушының оқудағы үлгерімділігі оның қабілетін бейнелейді
Шетел психологтары Розенталь мен Якобсон сынып оқушыларының
Сонымен, тек қана оқыту барысында, саналық қабілеттер қалыптасып,
Іс- әрекеттегі индевид:
ден, өз- өзін таниды, өз мүмкіндіктерін айқындайды;
Екіншіден, өз күш- қуатын сол әрекет тараптарына сай
Үшіншіден, бойындағы жоқ қасиеттерді қалыптастырады.
Көрнекті психолог С.Л. Рубинштейн пікірінше, оқушы оқытылмай дамымайды,
Оқушының дарынын бастапқы дамыту кезеңінде, оның әрекеті репродуктивті
Оқушының шығармашылық қабілеті қалай тез дамыса, оның дарыны
оның бойында жеке тұлға сапаларының түрлерін тәрбиелеген жөн.
Оқушылар шығармашылығын қалыптастыруда бірнеше жалпы жағдайларды атап өтуге
Бірінші жағдай –барлық қарым- қатынаста білу, оның оқыту
Екінші жағдай – оқытуды өнімді еңбек пен қоғамдық
Үшінші жағдай – жеке тұлғаның белсенділігін тәрбиелеу, соның
Төртінші жағдай – оқушыларға жеке жақындауда жалпы талаптарды
Жай ғана механикалық оқыту оқушы шығармашылығын, соның ішінде
Біз жоғарыда, адамның қабілеті белгілі бір іс- әрекетте
Оқушының шығармашылық қабілетін дамытуда –маңызы зор.
Тілдік қабілет – адамның тілді меңгеру қабілеті және
Тілдік қабілет әр адамда әр түрлі.
Біреу – жақсы, екіншісі – орташа, үшіншісі –
Баланың бала кезінен тілді меңгеруіне ересектер тікелей әсер
Тілдік қабілет пәндік әрекет пен қарым- қатынас
Төменгі сыныптарда балалардың тілдік қабілеті интеллектуалдық қабілетінен күштірек
Сонымен, қорытындай келе, оқушы шығармашылығын дамытуда әр түрлі
Олар:
А) есте сақтаудың ашық көрнекі бейнелері;
Б) тілдің сезімталдығы;
В) шығармашылық қиялдау мен ойлау;
Г) эстетикалық сезімнің дамуы.
Бір адам бойында біздің жағдайымызда бір оқушының бойында
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудағы мұғалімнің
Мектепте жаңа түскен оқушы, оқи алмайды, оқу әрекетін
Оқу әрекеті-мектеп оқушысының ең басты әрекеті. Басты әрекет
Оқушылардың өз-өзін бағалауы мұғалім баланың жетістіктері мен кемшіліктерін
Оқушылардың қалыптасуында оқу әрекеті басты орында болғандықтан, оқуды
маңызын, оның оқудағы және тәрбиелеудегі рөлін жоғарыда айтқан
Білім берудің қай саласы болмасын, сипаттағы жұмыстардың
Әр пәннің сипатына қарай шығармашылық жұмыстар сан алуан
Мектеп табалдырығын аттағаннан бастап барлық оқу материалдарын игеруге
Оқу бағдарламасының материалдарын дұрыс меңгере алмаған оқушы нашар
Мектепте сынып оқушыларын ғылыми сфераға кірістіру, баланың ойлауын,
Әр жас кезеңіне белгілі бір жетекші әрекет тән
Оқушылар оқу әрекетінде дағдылар мен іскерліктерін қалыптастырады. Осы
Зерттеушілер оқушылардың алдында тұрған қиындықтар қатарын атап көрсетеді.
Сонымен, қабілетін қалыптастыруда, олардың жас ерекшеліктерін ескермеуіміз қажет.
Сонымен қатар, оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастырып
Сөз жоқ, кейбір оқушыларға шығармашылық пәндер енді біріне
Мұғалімнің жасаған өзгерістері мен әдістерге өз бетімен жұмыс,
«Мұғалімнің–адамтанушы», «Мұғалім-психолог» деп босқаайтылмайды. өйткені, оқушының психикасынның танып-білуОқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудағы озат ұстаздардың іс-тәжірибесі
Шығармашылық қасиетті адам баласының бойында қалыптастыруда өз өнерінің
Оқушының қалай дамытуға болады? Оның жолдары, әдіс-тәсілдері, мазмұны
Қазіргі өзекті мәселелердің бірі-осы., үйрету қолға алу үшін
Сонымен оқушыларды сөз өнеріне баулып, үйрету үшін қажетті
-мұғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру үшін
-әрбір шығармашылық тапсырманы оқушыға ұсынудың жолын, әдіс-тәсілін білу
— шығармашылық жаттығу ойын-тапсырмалардың жас ерекшелігіне, қызығушылығына үйлесуі-тапсырма-міндетпентанысқаннан кейін жұмысқа кіріседі.
нің ең үлкен міндеті: оқушы белгілі бір көркемдік
-шығармашылық пен жеке-дара оқушы емес, сыныптың, мектептіңбүкіл балалары
-мұғалім-оқушы үшін қарапайым жан. Ал егер ол оқиға
— шығармашылық үшін психологиялық қауіпсіздік, еркіндік, ашықтың, бостандықты
— шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар:
а) «сәтсіздікке ұшыраймын, қолымнан еш нәрсе келмейді» деген
б) өзіне-өзі тым риза болмаушылық, сезімі(не жазса да
в)жалқаулық.
Осындай жағдайларда оқушыны құтқарудың жолдарын табу:
-оқушының шығармашылық пен айналысуына мектепте, сабақ үстінде, үйде
— шығармашылық бағытқа оқушыны жүйелі саналы түрде қалыптастырып
— мұғалім көркем шығармашылық түрлеріне үйретіп, баулу үшін
Мұғалім оқушы шығармашылығын дамыту, бағыт-бағдар беру ісіне мыналарды
— тапсырманың мазмұнын ойлап табу;
— шығармашылық міндеттері оқушыға ұсынудың әдіс-тәсілін меңгеру;
-көркем шешім табу, оқиға құру,образ жасау үшін кілт
Қоғамның дарынды адамдарға деген қажетін қанағаттандыру талабы,оқыту, білім
Оқушыны оқу-тәрбие үрдісі негізінде дамытумәселесі-бұл көп жылдар бойы
Ғалымдардың пікірінше, осы үш фактордың ішінде тәрбиенің яғни
Туғаннан дені сау баланың белгілі дәрежедедамитыны сөзсіз. Алайда,әрбір
Көптеген ғалым педагогтардың, практик мұғалімдердің тәжірибесіне сүйенсек, оқу-тәрбие
Себебі, сабақ қанша сапалы болсын немесе мұғалімнің білімі,
Өз дәрежесінде жете мән берілмей келген өзіндік
Ахмет Байтұрсыновтың оқу-ағарту саласындағы негізгі көзқарастары оның
Автордың пікірінше оқушы білімді тәжірибе арқылы алуы керек.
Бұдан біз А.Байтұрсыновтың 20-30-жылдарын өзінде-ақ кейінгі жылдары Ресей
Бұл тағыда оның өз заманының озық тәжірибелі педагогы,ғалымы
Әр сыныптарда тиімді ұйымдастыруда оның бағдарлама мазмұнына, талапқа
Осыған орай өз бетімен жұмыс сыныптың өзіне тән
-бұл шығармашылық жұмыстың бастамасы. Сол себепті де оқушылардың
Мектепте өз бетімен жұмысты тиімді ұйымдастыруға жол ашатын
Өз бетімен жұмыс түрлеріне қатысты материалдарды саралау және
логикалық дамытушы ойындармен берілген тапсырмалар(құрастырма ойындар, ребус, сөз
берілген тапсырманы түрлендіру бағытындағы жұмыс түрлері;
өз ойынан еркін тақырыпқа құрастыруға берілген әдеби шығармашылық
Мұндағы басты назар аударатын мәселе-бұл оқушылардың ауызша,жазбаша тілдерінің
Оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың маңызы өте зор өйткені,сол
Профессор Р.ГЛембергтің пікірінше, оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мына
-оқушылардың істейтін жұмысының мақсатын айқын түсінуі;
— жұмыстың жемісті аяқталуына, оның алдындағы нәтижесіне қызығуы;
-жұмысты оқушылардың өз еркімен қалауымен орындауын кездеу керек.
Бірден ескертетініміз: ол күрделі әрекет болғандықтан, бір ғана
-мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беру;
-жұмыстың орындаудың дербестігінің өзара байланысы, олардың жұмысты өз
Оқушылардың өзіндік жұмысына мұғалімнің тапсырмасы бойынша өздері
Оқушылардың таным әрекеті білім алу қажетімен ұштасады. Осыған
өзіндік жұмысы ұйымдастыруда олардың шығармашылық белсенділіктері
Оқушылардың оқыған, естіген әңгімелеріне шығарма жазу-өнер саласында
Озат зерттеуші педагогтар О.П Кауфен мен Т.В Кудрявев
Ал оқушылардың әдеби шығармашылығын зерттеге,озат ұстаз
Осындай бағыттағы жұмыстардың біреуін, педагог О.И Никифирова «Оқушылардың
Біздің бұл зерттеуімізде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту болғандықтан
Енді, отандық ұстаздардың шығармашылық қабілетті дамытуда арналған еңбектерін
Мәселен, Семей қаласындағы мектеп гимназиясының мұғалімі Н.Мұқанова оқушыларды
оза оқыту әдісін қолданудамын: мазмұндама, шағын әңгіме
оқушыларға қосымша тапсырмалар беру.
Бұл оқушының өз бетімен ізденуіне көп әсер етеді.
Ал, Алматы қаласының қазақ әдебиеті кафедрасының мұғалімі Тұрсынбай
Оның пікірінше, жаңылтпаш – сөйлеуде тілге ауыр, оңайлықпен
Жаңылтпаш ана тілінің бай қорын жастан игеруге, тіл
Петропавл қаласындағы жалпы лицейдің мұғалімі Балғаныш Оспанова, оқушылардың
Жалпы, озат ұстаздар өз практикаларында оқушылардың шығармашылық қабілетін
Қорыта келгенде, әрбір ұстаздың өз шеберлігі бар екенін
Егеменді еліміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары. Осы
Бұл жетістіктерге жету үшін мектеп өмірінің әр кезеңінде
Осы орайда, жұмысымда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда педагогикалық
Мұндағы мақсатымыз осындай зерттеулер арқылы оқушылардың шығармашылық
Сонымен қатар, озат ұстаздардың тәжірибелері мен пікірлерін де
Бүгінгі таңда мектептерде оқу әрекетін ұйымдастыруда оқушының жеке
Екінші тарауда озат ұстаздардың іс- тәжірибелерімен қатар, мұғалімнің
Осы жұмысымызды қорытындылай келе мынандай тұжырымға келдік:
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда әрбір оқушының индивидуальды психологиялық
оқушылардың жас ерекшеліктерін ескерген жөн;
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуда барлық әдіс- тәсілдерді ұтымды
оқушылардың қызығушылығын арттыруда оқушыларды мезі қылмай сабақ түрлерін
оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес теориялық мәліметтің неғұрлым қарапайым,шыларының шығармашылық қабілетін дамыту үрдісі.