Шығыс Қазақстан Облысы
Семей қаласы
Қ. Рысқұлбеков атындағы № 33 орта мектебінің
Химия пәнінің мұғалімі
Каржикова Адия Калихановна
Сабақтың тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары
Мақсаты: а) білімділік — фосфордың периодтың жүйедегі орнына байланысты оны Y топ элементі ретінде сипаттау, маңызды қасиеттерімен таныстыру.
б) тәрбиелік – ғылыми — саналылыққа тәрбиелеу.
в) дамытушылық — есте сақтау, қабілетін дамыту.
Өткізу әдісі: сұрақ-жауап, демонстрациялау, өз беттік, зерттеу.
Көрнекілігі: Периодтық жүйе, слайд, Ә.Бектұров портреті, реактивтер.
Сабақтың түрі: аралас, лабораториялық
Сабақтың типі: жаңа ұғымды меңгерту
Пән аралық байланыс: биология, география
Жүру барысы: І. Ұйымдастыру.
ІІ. Тест әдісі арқылы үй тапсырмасын тексеру
1. Азот және фосфор…
а) бір периодта орналасқан;
б) бір топта орналасқан;
в) әр түрлі топшаларда орналасқан;
г) құрылыстары бірдей.
2. Азот үшін дұрыс емес тұжырым:
а) аллотропикалық түр өзгерістері болмайды;
б) табиғатта тек бос күйінде болады;
в) азоттың қосылыстардағы жоғары тотығу дәрежесі+5-ке тең;
г) азот атомының жоғарғы валенттігі (IY)
3. Аммоний ионына сапалық реакцияларды көрсетіңдер:
а) NH4NO2→N2+2H2O
б) 2NH4Cl+Ca(OH)2→2NH3+2H2O+CaCl2
в) 2NH3+H2SO4→(NH4)2SO4
г) NH4NO3+KOH→NH3+KNO3+H2O
4. Нитрат — иондарын анықтау үшін:
а) қорғасын тұзын;
б) күміс тұзын;
в) мыс иондарын;
г) алтын иондарын алу керек.
5. Азот қышқылдарын сипаттаңдар:
а) күшті электролит;
б) термиялық тұрақты;
в) ұшқыш емес;
г) концентрленген ерітінділерді күшті тотықтырғыш.
Жауабы: 1-б, 2-г, 3-б, 4-в, 5-а
ІІІ. Жаңа сабақ алгоритмі
Периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы
Табиғатта таралуы
Қасиеттері
Алынуы, қолданылуы
Фосфор оксиді, қышқылдары, тұздары
3115 P 1S22S22P63S23P3
Cа3(PO4)2-фосфорит фторапатит, Р-нәруыз құрам тіс, сүйек
Аллотропиялық түр өзгерісі
2Ca3(PO4)2+10C+SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑
P4O6, P4H10; Ca3(PO4)2+3H2SO4→3CaSO4↓+2H3PO4
Қосымша деректер: 1669 жылы Бранд зәрден алған.
IV. №18 лабораториялық тәжірибе 326 бет
Сынауыққа 1 мл әк суын құйып, оған 1 тамшы ортофосфор қышқыл ертіндісін қосамыз. Сынауықты шайқаңдар. Тағы да бірнеше тамшы қышқыл қосамыз. Лайлануы жойылады.
Кальций фосфатының, гидрофосфатының, дигидрофосфатының үлгілерін қарау. Әрбір тұздан 0,5 г алып, 1 мл су қосамыз. Қоспаны араластырамыз. Ерігіштігі туралы қорытынды жасау.
№3 тексеру жұмысы
1. Азот пен фосфор қышқылдарының қасиеттерін салыстырыңдар. Осы қышқылдардың металдарға қатынасы қандай? Мысал келтір.
2. Берілген айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:
〖Ca〗_3(PO4)2→P→Mg3P2→PH3→P2O5→H3PO4
Ион алмасу реакциялары үшін иондық теңдеулерін, тотығу — тотықсыздану реакциялары үшін электрондық баланс теңдеулерін жазыңдар.
Көлемі 56 л (қ.ж.) азот сутектің артық мөлшерімен әрекеттесті. Аммиак шығымының массалық үлесі 50%-ті құрайды. Алынған аммиак массасын есепте.
(Жауабы: 42,5 г)
2Ca3(PO4)2+10C+6SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑
2PH3+4O2→P2O5+3H2O
P2O5+3H2O=2H3PO4
2P+3Mg→Mg3P2
Mg3P2+6H2O=3Mg(OH)2+2PH3↑
V(N2)=56 л N2+3H2→2NH3 100-34г
W(NH3)=50% 22,4 50-17г
M(NH3)-? 56г-Хг
22,4л-17г х=42,5 г
Сабақты қорытындылау
Тест
Ақ және қызыл фосфордың бір-бірінен айырмашылығы:
а) кристалдық торының түрінде;
б) химиялық белсенділігіне;
в) сапалық құрамында;
г) физикалық қасиетінде;
Фосфордың валенттігі мен тотығу дәрежесі оның жоғары оксиді мен қышқылына тең болады:
а) 3 және -3;
б) 3 және +3;
в) 5 және -5;
г) 5 және +5.
H3PO4-те фосфордың валенттігі мен тотығу дәрежесі нешеге тең:
а) ІІІ және +3;
б) V және +3;
в) ІІІ және +5;
г) V және +5.
Қай затпен H3PO4- әрекеттеспейді, бірақ HNO3(сұйыт)- әрекеттеседі?
а) калий карбонатымен;
б) кальций оксидімен;
в) мыспен;
г) аммоний карбонатымен.
Ерітінді PO4-3 иондарының бар екендігін анықтау үшін.
а) Ba 2+
б) Cu 2+
в) Ag+
г) Na+ алу керек.
Жауабы: 1-а, 2-в, 3-г, 4-в, 5-в.
Слайдфильм NO-алынуы
NO2
+ MgO BaO CaO
HNO3 + Mg(OH)2 Ba(OH)2 Ca(OH)2
Үй тапсырмасы § 8.13, 1-9 сұрақ, жаттығу 252 бет-247 бет.
Бағалау.
Сабақтың аяқталуы
Шығыс Қазақстан Облысы
Семей қаласы
Қ. Рысқұлбеков атындағы № 33 орта мектебінің
Химия пәнінің мұғалімі
Каржикова Адия Калихановна
Сабақтың тақырыбы: Фосфор және оның қосылыстары
Мақсаты: а) білімділік — фосфордың периодтың жүйедегі орнына байланысты оны Y топ элементі ретінде сипаттау, маңызды қасиеттерімен таныстыру.
б) тәрбиелік – ғылыми — саналылыққа тәрбиелеу.
в) дамытушылық — есте сақтау, қабілетін дамыту.
Өткізу әдісі: сұрақ-жауап, демонстрациялау, өз беттік, зерттеу.
Көрнекілігі: Периодтық жүйе, слайд, Ә.Бектұров портреті, реактивтер.
Сабақтың түрі: аралас, лабораториялық
Сабақтың типі: жаңа ұғымды меңгерту
Пән аралық байланыс: биология, география
Жүру барысы: І. Ұйымдастыру.
ІІ. Тест әдісі арқылы үй тапсырмасын тексеру
1. Азот және фосфор…
а) бір периодта орналасқан;
б) бір топта орналасқан;
в) әр түрлі топшаларда орналасқан;
г) құрылыстары бірдей.
2. Азот үшін дұрыс емес тұжырым:
а) аллотропикалық түр өзгерістері болмайды;
б) табиғатта тек бос күйінде болады;
в) азоттың қосылыстардағы жоғары тотығу дәрежесі+5-ке тең;
г) азот атомының жоғарғы валенттігі (IY)
3. Аммоний ионына сапалық реакцияларды көрсетіңдер:
а) NH4NO2→N2+2H2O
б) 2NH4Cl+Ca(OH)2→2NH3+2H2O+CaCl2
в) 2NH3+H2SO4→(NH4)2SO4
г) NH4NO3+KOH→NH3+KNO3+H2O
4. Нитрат — иондарын анықтау үшін:
а) қорғасын тұзын;
б) күміс тұзын;
в) мыс иондарын;
г) алтын иондарын алу керек.
5. Азот қышқылдарын сипаттаңдар:
а) күшті электролит;
б) термиялық тұрақты;
в) ұшқыш емес;
г) концентрленген ерітінділерді күшті тотықтырғыш.
Жауабы: 1-б, 2-г, 3-б, 4-в, 5-а
ІІІ. Жаңа сабақ алгоритмі
Периодтық жүйедегі орны, атом құрылысы
Табиғатта таралуы
Қасиеттері
Алынуы, қолданылуы
Фосфор оксиді, қышқылдары, тұздары
3115 P 1S22S22P63S23P3
Cа3(PO4)2-фосфорит фторапатит, Р-нәруыз құрам тіс, сүйек
Аллотропиялық түр өзгерісі
2Ca3(PO4)2+10C+SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑
P4O6, P4H10; Ca3(PO4)2+3H2SO4→3CaSO4↓+2H3PO4
Қосымша деректер: 1669 жылы Бранд зәрден алған.
IV. №18 лабораториялық тәжірибе 326 бет
Сынауыққа 1 мл әк суын құйып, оған 1 тамшы ортофосфор қышқыл ертіндісін қосамыз. Сынауықты шайқаңдар. Тағы да бірнеше тамшы қышқыл қосамыз. Лайлануы жойылады.
Кальций фосфатының, гидрофосфатының, дигидрофосфатының үлгілерін қарау. Әрбір тұздан 0,5 г алып, 1 мл су қосамыз. Қоспаны араластырамыз. Ерігіштігі туралы қорытынды жасау.
№3 тексеру жұмысы
1. Азот пен фосфор қышқылдарының қасиеттерін салыстырыңдар. Осы қышқылдардың металдарға қатынасы қандай? Мысал келтір.
2. Берілген айналуларды жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жаз:
〖Ca〗_3(PO4)2→P→Mg3P2→PH3→P2O5→H3PO4
Ион алмасу реакциялары үшін иондық теңдеулерін, тотығу — тотықсыздану реакциялары үшін электрондық баланс теңдеулерін жазыңдар.
Көлемі 56 л (қ.ж.) азот сутектің артық мөлшерімен әрекеттесті. Аммиак шығымының массалық үлесі 50%-ті құрайды. Алынған аммиак массасын есепте.
(Жауабы: 42,5 г)
2Ca3(PO4)2+10C+6SiO2→6CASiO3+P4+10CO↑
2PH3+4O2→P2O5+3H2O
P2O5+3H2O=2H3PO4
2P+3Mg→Mg3P2
Mg3P2+6H2O=3Mg(OH)2+2PH3↑
V(N2)=56 л N2+3H2→2NH3 100-34г
W(NH3)=50% 22,4 50-17г
M(NH3)-? 56г-Хг
22,4л-17г х=42,5 г
Сабақты қорытындылау
Тест
Ақ және қызыл фосфордың бір-бірінен айырмашылығы:
а) кристалдық торының түрінде;
б) химиялық белсенділігіне;
в) сапалық құрамында;
г) физикалық қасиетінде;
Фосфордың валенттігі мен тотығу дәрежесі оның жоғары оксиді мен қышқылына тең болады:
а) 3 және -3;
б) 3 және +3;
в) 5 және -5;
г) 5 және +5.
H3PO4-те фосфордың валенттігі мен тотығу дәрежесі нешеге тең:
а) ІІІ және +3;
б) V және +3;
в) ІІІ және +5;
г) V және +5.
Қай затпен H3PO4- әрекеттеспейді, бірақ HNO3(сұйыт)- әрекеттеседі?
а) калий карбонатымен;
б) кальций оксидімен;
в) мыспен;
г) аммоний карбонатымен.
Ерітінді PO4-3 иондарының бар екендігін анықтау үшін.
а) Ba 2+
б) Cu 2+
в) Ag+
г) Na+ алу керек.
Жауабы: 1-а, 2-в, 3-г, 4-в, 5-в.
Слайдфильм NO-алынуы
NO2
+ MgO BaO CaO
HNO3 + Mg(OH)2 Ba(OH)2 Ca(OH)2
Үй тапсырмасы § 8.13, 1-9 сұрақ, жаттығу 252 бет-247 бет.
Бағалау.
Сабақтың аяқталуы